Trong nhiều thập kỷ, Việt Nam đã là điểm đến đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) hàng đầu nhờ hệ thống ưu đãi thuế cạnh tranh. Tuy nhiên, việc áp dụng Thuế Tối thiểu Toàn cầu (GMT) từ năm 2024 đã tạo ra một bước ngoặt, buộc Việt Nam phải có những phản ứng chính sách chiến lược để duy trì sức hấp dẫn.
Bài viết này sẽ cung cấp một phân tích toàn diện về các chính sách ưu đãi đầu tư mới nhất, từ khung ưu đãi truyền thống đến các giải pháp “thế hệ mới” trong kỷ nguyên hậu GMT.
1. Khung Ưu đãi Đầu tư Truyền thống: Nền tảng Thu hút FDI
Nền tảng thu hút FDI của Việt Nam được xây dựng trên ba trụ cột chính, quy định trong Luật Đầu tư 2020 và Nghị định 31/2021/NĐ-CP.
- Ưu đãi Thuế Thu nhập Doanh nghiệp (TNDN): Đây là công cụ chủ lực. Thay vì mức thuế suất phổ thông 20%, các dự án FDI có thể hưởng:
- Thuế suất 10% trong 15 năm (kèm gói “Miễn 4, Giảm 9”) cho các dự án tại khu kinh tế, khu công nghệ cao hoặc lĩnh vực công nghệ cao.
- Thuế suất 17% trong 10 năm (kèm gói “Miễn 2, Giảm 4”) cho các dự án tại địa bàn khó khăn hoặc khu công nghiệp.
- Ưu đãi về Đất đai: Miễn, giảm tiền thuê đất cho các dự án thuộc ngành nghề hoặc địa bàn ưu đãi, có thể lên tới miễn toàn bộ thời hạn thuê.
- Ưu đãi Thuế Nhập khẩu:
- Miễn thuế nhập khẩu đối với hàng hóa tạo tài sản cố định.
- Miễn thuế nhập khẩu 5 năm đối với nguyên liệu, vật tư trong nước chưa sản xuất được.
Ngoài ra, Việt Nam còn có các ưu đãi đặc biệt dành cho các dự án chiến lược, trung tâm R&D quy mô lớn với mức thuế suất và thời gian ưu đãi vượt trội, được Thủ tướng Chính phủ quyết định theo từng trường hợp.
2. Bước ngoặt từ Thuế Tối thiểu Toàn cầu (GMT)
Từ ngày 01/01/2024, Việt Nam chính thức áp dụng Thuế TNDN bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu.
a. GMT hoạt động như thế nào?
Chính sách này nhắm vào các tập đoàn đa quốc gia (MNEs) có doanh thu từ 750 triệu EUR trở lên, đảm bảo họ phải nộp thuế suất thực tế tối thiểu là 15% tại mỗi quốc gia. Nếu ETR tại Việt Nam thấp hơn 15% (ví dụ 10%) do ưu đãi, tập đoàn đó sẽ phải nộp một khoản “thuế bổ sung” (top-up tax) cho phần chênh lệch (5%).
b. Tác động: Vô hiệu hóa Ưu đãi Truyền thống
Vấn đề cốt lõi là GMT đã làm vô hiệu hóa hiệu quả của các ưu đãi dựa trên thuế suất thấp. Ưu đãi thuế suất 10% của Việt Nam không còn ý nghĩa tài chính trực tiếp với các MNEs thuộc đối tượng áp dụng, vì cuối cùng họ vẫn phải nộp đủ 15%. Điều này đặt ra thách thức lớn cho sức cạnh tranh của Việt Nam.
Tuy nhiên, GMT cũng tạo cơ hội để Việt Nam chuyển từ cạnh tranh bằng giá (thuế thấp) sang cạnh tranh bằng chất lượng (môi trường đầu tư, hạ tầng, các hình thức hỗ trợ mới).
3. Phản ứng Chiến lược của Việt Nam: Quỹ Hỗ trợ Đầu tư
Để đối phó với thách thức từ GMT, Chính phủ đã ban hành Nghị định 182/2024/NĐ-CP, thành lập Quỹ Hỗ trợ Đầu tư – công cụ chính sách trọng tâm trong kỷ nguyên mới.
a. Cơ chế hoạt động
Thay vì giảm thuế, Quỹ sẽ cung cấp các khoản hỗ trợ trực tiếp bằng tiền mặt (cash grants) cho các chi phí của doanh nghiệp. Nguồn vốn của Quỹ đến từ chính khoản thuế bổ sung thu được theo quy định GMT, tạo ra một cơ chế tái đầu tư hiệu quả. Quan trọng nhất, các khoản hỗ trợ này không bị tính vào thu nhập chịu thuế TNDN.
b. Ai được hưởng lợi?
Quỹ tập trung vào các dự án “đại bàng”, có chọn lọc trong lĩnh vực công nghệ cao và R&D, với các điều kiện rất cao về quy mô vốn và/hoặc doanh thu.
- Lĩnh vực chiến lược (chip, bán dẫn, AI): Yêu cầu vốn đầu tư tối thiểu 6.000 tỷ VND (~235 triệu USD) HOẶC doanh thu tối thiểu 10.000 tỷ VND/năm.
- Lĩnh vực công nghệ cao khác: Yêu cầu vốn đầu tư tối thiểu 12.000 tỷ VND (~470 triệu USD) HOẶC doanh thu tối thiểu 20.000 tỷ VND/năm.
- Trung tâm R&D: Yêu cầu vốn đầu tư tối thiểu 3.000 tỷ VND (~118 triệu USD).
c. Các hình thức Hỗ trợ bằng Tiền mặt
Đây là sự chuyển dịch từ hỗ trợ dựa trên lợi nhuận (profit-based) sang hỗ trợ dựa trên chi phí đầu vào (cost-based), một cách tiếp cận được OECD đánh giá cao.
| Loại Chi phí được Hỗ trợ | Mức Hỗ trợ Tối đa |
| Đào tạo, phát triển nguồn nhân lực | 50% chi phí thực tế |
| Nghiên cứu và phát triển (R&D) | 30-50% tổng chi phí R&D |
| Đầu tư tạo tài sản cố định | 10% giá trị nguyên giá |
| Sản xuất sản phẩm công nghệ cao | 0.5% – 3% trên giá trị sản xuất gia tăng |
| Đầu tư hạ tầng xã hội (nhà ở công nhân…) | 25% tổng chi phí đầu tư |
4. So sánh trong Bối cảnh Khu vực
Cuộc đua thu hút FDI trong khu vực ASEAN đã chuyển từ “ai giảm thuế nhiều hơn” sang “ai có cơ chế hỗ trợ thông minh hơn”.
- Thái Lan: Sử dụng Tín dụng Thuế Đầu tư Có hoàn lại (QRTCs), một cơ chế được OECD công nhận, linh hoạt và tương thích hoàn toàn với GMT.
- Malaysia: Áp dụng chiến lược hỗn hợp qua Khung Ưu đãi Đầu tư Mới (NIIF), kết hợp khấu trừ thuế kép, các quỹ chuyên biệt và nghiên cứu tín dụng thuế.
Mô hình Quỹ của Việt Nam có ưu điểm là rõ ràng, trực tiếp và tập trung cao độ vào các ngành mũi nhọn chiến lược. Tuy nhiên, thách thức nằm ở rủi ro về thủ tục hành chính và phạm vi tiếp cận hẹp, có thể bỏ lỡ các dự án chất lượng cao nhưng không đạt quy mô “khủng”.
Việc áp dụng GMT đã khép lại kỷ nguyên cạnh tranh bằng thuế suất thấp đối với các tập đoàn lớn. Tuy nhiên, với phản ứng chính sách nhanh chóng và chiến lược thông qua Quỹ Hỗ trợ Đầu tư, Việt Nam đang chứng tỏ khả năng thích ứng và quyết tâm nâng tầm sức hấp dẫn.
- Đối với doanh nghiệp FDI thuộc đối tượng GMT: Cần khẩn trương đánh giá lại hiệu quả ưu đãi thuế hiện tại và chủ động nghiên cứu các điều kiện của Quỹ Hỗ trợ Đầu tư để tái cấu trúc chiến lược, tập trung vào các chi phí được hỗ trợ như R&D, đào tạo nhân lực.
- Đối với doanh nghiệp FDI không thuộc đối tượng GMT: Hệ thống ưu đãi thuế truyền thống của Việt Nam vẫn còn nguyên giá trị và sức hấp dẫn.
Việt Nam đang bước vào một chương mới, nơi lợi thế cạnh tranh được xây dựng trên nền tảng chất lượng, sự minh bạch và các chính sách hỗ trợ thông minh, bền vững.
ABNTECH – KIẾN TẠO HẠ TẦNG CÔNG NGHIỆP THẾ HỆ MỚI
Trong bối cảnh chính sách ưu đãi thay đổi, ABNTech không chỉ cung cấp hạ tầng mà còn là đối tác tư vấn, giúp doanh nghiệp FDI tối ưu hóa lợi ích và an tâm đầu tư. Hãy kết nối để tìm ra giải pháp phù hợp nhất cho dự án của bạn.
📞 Hotline: +84 913 658 888
🌐 Website: abntech.vn
